Enflasyon Araştırma Grubu(ENAG) öyle görünüyor ki her ay için hesapladığı enflasyon oranında Ağustos ayı için TÜİK’le arasındaki makas açılırken, ağustos ayına ilişkin enflasyon verilini açıkladı. Buna göre enflasyon aylık yüzde 5,86 artarken, yıllık enflasyon yüzde 181,37 olarak kayda geçerken, 8 Aylık (Ocak-Ağustos ayları) Artışı %91.62 olarak hesaplandı.Enflasyon kalemleri itibarıy la en yüksek artış aylık bazda %23,78 ile çeşitli mal ve hizmetlerde olurken; en düşük artış aylık bazda %0,17 oranında sağlık grubunda gerçekleşti. Gerçekte burada en fazla dikkat çeken durum çift rakamlı yüksek enflasyon oranında neden gıda ürünlerinin payı fazla?Bunun yanıtı ise; petrol fiyatlarının gıda fiyatları üzerindeki etkisi üç kanaldan ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki, petrol fiyat larının tarım sektöründeki girdi maliyetlerini etkile mesi konusudur. Enerji yoğun olarak gerçekleştirilen tarım faaliyetleri petrol fiyatlarındaki değişimlere karşı oldukça savunmasızdır. Çünkü çiftçiler tarafından petrol ürü nleri veya doğrudan enerji temini için katlanılan bedeller ulusal enerji piyasalarını yansıtmaktadır. Ayrıca petrol ürünleri çoğu çiftçi tarafından doğrudan tarım faaliyetlerinde kulla nılmasının yanı sıra ticari azotlu gübreler, tarla faaliyet lerinde yakıt ve elektrik maliyetleri, sulama ve kurutma gibi diğer girdilerin enerji kaynağı olması nedeniyle dolay lı olarak da satın alınmaktadır.
* * *
Diğer taraftan Gübre maliyetleriyle birlikte bu tür maliyet ler, çoğu mahsulün üretim maliyetinin önemli bir bölümü nü oluşturmaktadır. Ç eşitli sebeplerle üretim maliyetleri nin artmasının bir sonucu olarak üretimi azalan veya fiyatı artan gıda ürünleri piyasalarda gıda enflasyonuna yol açmaktadır. Petrol fiyatlarındaki dalgalanmalar genel ola rak enflasyonla, özel olarak da gıda enflasyonu i le uyum ludur. Bu durum, petrol fiyatlarındaki değişikliğin gıda enflasyonu aracılığıyla temel ihtiyaçları etkilediği anlamı na gelmektedir.Öte yandan İkincisi, petrol fiyatlarının üretim maliyetleri dışında işl eme ve taşıma maliyetleri aracılığıyla tarımsal gıda fiyatlarını etkilemesidir. Değişim lerin insanları alternatif enerji kaynaklarına (biyoenerji vb.) teşvik ederek tarımsal gıda ürünlerine o lan talebi ve tarımsal gıda fiyatlarını etkilemesidir. Mısırdan elde edilen biyoetanol ile soya fasulyesinden çıkarılan biyodizelin ham petrole alternatif kaynaklar olarak kabul edilmesi sebebiyle ham petrol fiyatlarında ortaya çıkan artışlar mısır ve soya fasulyesinin fiyatlarını arttırabilmektedir.
* * *
Bahse konu fiyat artışları dolayısıyla belirli bir dönemde mısır ve soya fasulyesinin arzında yaşanan bir şok diğer tarımsal gıda ürünlerinin fiyatlarının artmasına da sebep olabilmektedir. Bu bahsedilenlere ek olarak, küresel gıda üretim maliyetlerindeki artış dikkate alındığında, gıda ürünleri ithalatını yapan ülkelerde petrol fiyatlarında artış yaşandıkça ithalat faturaları yükselecek ve bu durumun yurt içi gıda fiyatlarında sıçramalara yol açması kaçınıl maz olmaktadır. Bu arada asıl fiyat artışları ise döviz kurunun gıda fiyatlarına etkisinin petrol fiyatlarında da olduğu gibi girdi maliyetleri ile taşıma maliyetleri kanallarından da kaynaklanmaktadır. Hal böyle iken, gıda fiyat hareketlerini açıklamada ekonomistler önemli bir itici güç olarak ABD doları kuruna işaret etmiş ve ABD dola rını belirli makroekonomik olayların gıda fiyatlarını etkile yebileceği bir mekanizma olarak tanımlamıştır.
* * *
Sonuç olarak, öviz kurunun gıda fiyatları üzerindeki dolaylı etkisinin ülkelerin enerjide dışa bağımlı olup olmadığına göre değişkenlik gösterdiği söylenebilir. Diğer bir deyişle petrol ürünlerini ithal eden ülkeler petrol fiyatlarındaki değişim lerden olumsuz etkilenebildiği gibi yabancı para cinsinden ithalat işlemlerini gerçekleştirme leri sebebiyle aynı zamanda döviz kurunun olumsuz etkile rinden de payını alabilmektedir.Gerçekte fiyat artışlarının kaynaklandığı nedenlere toplu olarak baktığımızda; salgının piyasalarda yarattığı belirsizlik ortamı, dünyada yaşanan enerji krizleri, küresel ve ülkeye özgü jeopolitik risk düzeylerindeki artış, spekülatif işlem ve fiyatlandırma hareketleri, faiz kararları, rezerv para ve güvenilir liman görülerek dolara olan yatırımların hız kazanması gibi faktörlerin özellikle Ekim 2021 tarihinden itibaren kurlar da yaşanan oynaklığı arttırmasının gıda enflasyonun en yüksek seviyeye ulaşmasına yol açmasından kaynaklandı ğını göstermektedir.Ek olarak, küresel gıda üretim maliyet lerindeki artışa bağlı olarak gıda ürünleri ithalatı yapan Türkiye’de petrol fiyatlarında yaşanan artış ithalat fatura larını yükselttiği ve yurt içi gıda fiyatlarında sıçramalara sebep olduğu anlamına da gelmektedir. Ayrıca, gıda fiyatlarının toplam enflasyon dinamikleri üzerindeki etkisi göz önüne alındığında, Türkiye gibi enflasyon hedeflemesi olan merkez bankaları için gıda enflasyonu sadece toplam enflasyonu arttıran bir problem değil, aynı zamanda politi ka duruş unu yansıtan bir husustur.