Çaycuma Kadıoğlu mozaikleri üstünde bulunduğu arazinin sahibi bir çiftçi tarafından tesadüfen bulunmuş ve topluma kazandırılması, arkeolojiye hizmet edilmesi amacıyla devlete emanet edilmişti.
Türkiye Taşkömürü Kurumu’ndan emekli maden işçisi 6 çocuk babası Nizamettin Oral, Haziran 2008’de bahçesindeki serayı güçlendirmek için kazı yaparken, tarihi mozaiklere rastladı. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın onayıyla bahçede Ereğli Müze Müdürlüğü tarafından aynı yılın yaz ayında kazı çalışması başlatıldı. 8 yıl süren çalışmalar sonunda bir erkeğin kadını hançerleme sahnesi yer alan tarihi mozaiğin yanı sıra, geometrik desenli mozaik, çeşitli hayvan mücadeleleri, av sahneleri, erosların dansı ve balık avı sahnelerinin yer aldığı ‘villa rustika’ olarak adlandırılan 3 odalı çiftlik evi ortaya çıkarıldı. Genç Roma dönemine (M.S. 250-260) ait olduğu belirlenen yerleşim alanı, Gaziantep’teki Zeugma Mozaik Müzesi’ndeki eserlere benzemesiyle dikkat çekiyor.
Ancak devletin acizliği, kültürel varlıklara fazla önem verilmemesi ve ödeneksizlik yıllardan beri bu mozaiklerin ihmal edilmesine neden oldu.
1975 yılında vatani görevini Devrek'te yapan tarihçi İlber Ortaylı Çaycuma mozaiklerini bundan 4 yıl önce kaleme almış ve önemine dikkat çekmişti.
O tarihlerde ilmi çalışma ve kazıların başlaması gerektiğine dikkat çeken Orbaylı şunları dile getirmişti;
“Zonguldak’ın Çaycuma ilçesinde, Roma villası ve mozaikler bulundu. Nihayet Zeugma mozaikleriyle yarışacak bir mozaik bahçesi daha bulunmuş. Konular hep aynı; mitoloji. Bütün bunların bir an evvel envanterinin tespiti, korunması ve kaçakçıların tahripkâr kazılarından evvel ilmi kazıların başlaması lazım.
Zonguldak’ın Çaycuma ilçesi, Kadıoğlu köyünde bulunan Roma villası ve mozaikler söz konusu. Çaycuma, Filyos Çayı’nın ağzında art ülkeyle Karadeniz üzerinden bağlantı kuran bir bölge. Bu çayın etrafında bir yandan Bartın ve Amasra, bir yandan Çaycuma, 19. asırda bile Rusya ile ticaret yapılan yerlerdi. Roma eski çağda sulhun yaygınlaştığı, hatta şehirlerin etrafındaki surların anlamını yitirdiği bir imparatorluk, hatta hakkıyla Pax Roman (Roma Barışı) adını kazanan bir düzene sahipti.
TÜKETİMİN FIŞKIRDIĞI YER
Küçük Asya kıtası her bir yanıyla hem kazanan tüccarların hem bereketli toprağın ürününü devşiren lordların, büyük orduların ve idarenin başında oturan yöneticilerin haklı veya haksız elde ettikleri kazançlarla, bütün imparatorluk çapında tüketimin fışkırdığı bir yerdi. Zeugma’nın tüccarları, eski ordu generalleri ne kadar zenginlik elde edip villalarının mozaiklerini, mezarlarındaki lahitleri Roma’daki sanatçılara ısmarlıyorlarsa, bu bir ölçekte Karadeniz’in Paflagonya, yani eski Kastamonu eyaletinde de söz konusudur. Paflagonya eyaletinin insanları zenginiyle, fakiriyle edebiyat konusuydu. Bugünkü Taşköprülüler ve Kastamonuluların fakir köylü ve zanaatkârlarından sarımsak kokulu Paflagonlar diye bahsediyorlar. Ama Roma kültürünün Karadeniz uzantısıydı aynı zamanda...
ZEUGMA’YLA YARIŞACAK DÜZEYDE
Sinop’tan ve Amasya’dan da coğrafyacılar ve tarihçiler bile çıkıyor. Hekimlerin yurduydu. Nihayet Zeugma mozaikleriyle yarışacak bir mozaik bahçesi daha bulunmuş. Konular hep aynı; mitoloji. Mitolojinin içinde Akhilleus, TroyalıHector, Tanrıça Kibele ve Tetis. Zeugma’dan Ephesos’a, Ephesos’tan Çaycuma’nın yeni buluntularına kadar benzer şeylere rastlanıyor. Bunlar üzerinde kazılar acaba yavaş mı gidiyor yoksa ilgilenilmiyor mu? Arazi sahipleri devlete yakınmaktan çekiniyor. 2018’de hazırlanan koruma çatısı projesi halen yapılmadığı için, üzeri basit bir örtüyle kapatılarak korunmaya çalışılan eserler kaybolma ve çalınma tehdidi altında.
Paralel bir haber; Birleşik Krallık ’ta Kasım 2021’de Rutland’taki çiftçiler BrianNaylor, JimErvin, Leicester’ın belediye idaresini ve bölgedeki üniversiteleri bahçesinden haberdar ediyor. Bulunan mozaiğe eşsiz diyorlar. Ve malum abartmalar, ana rapor çıkmadan bütün bu bölgelerde nadir rastlanacak konular ve teknik ibaresi var. Mühim olan galiba objenin kendinde değil, bulan insanda. Eski eser ve eski eseri koruma bilinci yüksek insanlar; Roma devrinden beri zengin, işlenmiş bir bölgede yaşamaktan iftihar ediyorlar ve buluntuları koruyorlar. İsrail’dekiler kendi dedelerinin vatanındaki tarihi, kültürel izleri arayıp bulmakla iftihar ediyorlar. Adeta bir kültür askerinin uyanıklığıyla işin korunmasına bakıyorlar. Bu bilinç memleketimizde yok. Daha doğrusu acaba bundan ne vururuz zihniyeti, derhal iyi niyetleri ve merakı da yok edecek kadar vahşi.
BİR AN EVVEL KORUNMALI
Demek ki Batı Karadeniz bölgesinde böyle bir zenginlik var. Zonguldak dediğimiz yer, antik Paflagonya (sonra Osmanlı Kastamonu’su) eyaletindedir. Şu anda bile Amasra (bugünkü Bartın, Amasra) bu bölgededir. Tarihi katmanlar Atina’nın koloni çağından Roma’ya, Roma’dan Selçuklu ve Osmanlı’ya kadar uzanıyor. Milli sanat eserleri kadar Karadeniz kolonilerine hükmeden Cenevizlilerin de, yani İtalya’nın en parlak evlatlarının da kalıntıları var. Bütün bunların bir an evvel envanterinin tespiti, korunması ve kaçakçıların tahripkâr kazılarından evvel ilmi kazıların başlaması lazım. Buna gerekli fonları yaratmak hiç güç değil. Bu kadar arkeoloji bölümü açılmış, her birinden birkaç talebe, dayanıklı uzmanın da süresiz kazıları yürütmesi mümkün. İlber Ortaylı-2020.”
