20 Ekim 1950... Fevkani Köprüsü'nün montajı için Almanya’ nın Mühlen Industri A.G. (MİAG) firmasının teklifi uygun görülerek malzemelerin bu firmadan alınması kararlaştırılmış ve satın alma mukavelesi de 20 Ekim 1950 de imzalanmıştır... Fotoğraf o dönemde Zonguldak limanına malzeme taşıyan gemilerin rıhtıma boşaltmak için yanaşırken manevra görüntüsüdür…
ZONGULDAK LİMANI VE FEVKANİ KÖPRÜ…
Eski liman bir mendirekten ibaretti, birçok kez onarılıp ilave tesisiler yapılarak 1950'lere kadar kullanıldı. Fırtına esnasında limanda gemilerin yüklenmesi imkânsız duruma gelmekteydi. TCDD Zonguldak'a 1938'de bağlanmış, fakat demiryolunun kömürle bağlantısı kurulamamıştı. Maden bölgelerinden liman ve Yükleme iskelelerine ulaşan dar metrik demiryolu hatları da kentlerin içinden geçiyordu. Zonguldak Liman ve yükleme tesisi ihtiyacı karşılayacak durumda değildi. Bu nedenle, taşıma kapasitesi üretim artışının önünde engeldi. Bu nedenle mevcut limanın ve yükleme tesislerinin genişletilmesi gerekiyordu.
Genişletilme çalışmaları sürdürülürken, kalıcı çözümün için, 29 Mart 1946 tarihinde Ankara'da toplanan Planlama Komisyonunun seçtiği özel komisyonun hazırladığı "avan projeye" uygun olarak Zonguldak Limanının ulaşım yollarını ve yükleme tesislerini kapsayan "Seri Kömür Yükleme Limanı" olarak yapımına karar verildi. Ekonomi Bakanlığının yazıları ile avan projenin liman işlerinde uzman yerli ve yabancı firmalara gönderilerek teklif istenmesine izin verildi.
Belirlenen teknik şartnamelere uygun gelecek teklifleri incelemek üzere Ekonomi Bakanlığı Sanayi Teknik Heyeti Başkanı Şevket Süreyya AYDEMİR başkanlığında Bayındırlık Bakanlığından Rıza BERKE, Etibank' tan Kerim BERKİ ve EKİ' den Cemal Sait BARK' tan oluşan komisyon kuruldu.
Zonguldak'ta yapılacak kömür limanının istenen teknik özelliklere uygun olarak yapımı için 32 firmadan teklif istendi. İstenen projeyi yapmak üzere teklif veren firmaların verdiği fiyatlar bakanlıklar arası komisyonda incelenerek 2 yerli, 6 yabancı firmadan liman, yükleme tesisleri, kömür ve direk stok sahalarını içeren proje istenmesine karar verildi.
Bakanlıklar arası komisyona sunmak üzere, ihtisas kuruluşu olarak projelerin fizibiliteleri Frederic Snare adlı Amerikan müşavir firma tarafından yapıldı.
Uzun çalışmalar sonucu olarak Konınkılıjke Nederlandsche Maatschappıj Voor Havenwerken N.V. (Hollanda Kraliyet Liman İnşaat Şirketi) koşulları en uygun teklif olarak kabul edildi. 11.03.1949 tarihinde başlayan ihale görüşmeleri sonucunda, 24.06.1949 tarihinde mevcut limanın genişletilmesi demiryolu bağlantısı ve kömür yükleme tesisleri yapımı mukavelesi imzalandı.
Zonguldak'a Limanı yapımı öncesindeki yıllarda, her işletmenin kendi lavuarı bulunuyordu. Bu lavuarların da satış politikasına uygun olarak yenilenmesi gerekiyordu. Çaydamar, Üzülmez ve Kozlu'ya yeni lavuarın yapılması ve uygun yerin belirlenmesi için Umum Müdür tarafından bir komisyon kuruldu. Komisyonun kurulduğu tarihlerde Zonguldak limanının yeri belirlenmiş, fakat ihalesine henüz başlanmamıştı.
Komisyon, 12 Mayıs 1947 tarihli raporunda: "üç ayrı lavuar yerine üç üniteli tek bir lavuarın liman sahası içinde yapılmasının" ekonomik ve yararlı olacağı görüşünü belirtti. Bu saha Ereğli Şirketinden satın alınan yerler arasındaydı. EKİ'ye ait olan bu alan üzerinde Ereğli Şirketinden kalma Zonguldak Lavuarı bulunuyordu. Raporda: "önerilen yeni Zonguldak Lavuarı ve ihale aşamasındaki Zonguldak Limanının birlikte bitirilecek şekilde planlanması" önerildi.
EKİ Amenajman Programı, yeraltı ve yerüstündeki tesislerin yenilenmesi, faaliyetlerinin düzenlenmesini ve üretim artışını amaçlıyordu. 1948 tarihlinde ‘Marshall Planı' çerçevesinde sağlanan 103,5 milyon dolar dış parasal kaynak ile uygulamaya kondu. 3 milyon ton kömürün Zonguldak limanından denizyolu ile sevk edilmesi gerektiği belirtiliyordu. Bu plan kapsamında, yer altı yatırımlarının yanı sıra yerüstünde Zonguldak Limanı ve seri yükleme tesisleri, Zonguldak ve Çatalağzı lavuarları ile bu tesislerin demiryolu bağlantıları yapılacaktı. Bu şekilde Ülkenin ihtiyacı olan taşkömürü, Zonguldak Kömür Havzasından sağlanacaktı.
Mevcut saha üzerindeki tüm yapılar kaldırıldı ve saha + 3.000 m. seviyesine kadar dolduruldu. Bu şantiye sahası üzerinde, tesisler inşa edildi. 60 tonluk blok kalıplarının kaldırılması ve stoklanması için 6 tonluk 2 vincin bulunduğu bir blok sahası da tamamlandı.
Fırtınalı havalarda teçhizatın korunması için sahilden içeriye doğru bir servis limanı açıldı ve bunu korumak üzere geçici bir mendirek inşa edildi. Bu küçük liman içinde; 100 tonluk macuna, yandan ve dipten dökmeli taş dubaları, blok dubaları, motorlar, buharla çalışan römorkörler ve dalgıç sandalı vs. gibi teçhizat bulunabiliyordu.
Çalışabilir günlerde servis limanından yandan ve dipten dökmeli dubalara taş ve hususi olarak inşa edilmiş vinçlere 60 tonluk bloklar yüklenmekteydi. Şantiyede hazırlık işleri yapılırken taş ocağı açılmış sarp sahil boyunca taş ocağından şantiyeye bir yol inşa edilmiş ve taş kırma makinesi kurulmuştu. Servis limanının suyu tulumbalarla alındıktan sonra dragline'larla hafriyatı yapıldı ve açılan çukura küçük iskelelerle kömür rıhtımının 50 m. lik inşaat yerinde dökülen bloklar yapıldı. Sonra iskelelerle 50 m. lik rıhtım duvarı üzerinde muhtelif vinçler kuruldu. Bu iskeleler muhtelif dubaların yüklenmesinde kullanılacaktı. İşin sonuna doğru bu bloklar kaldırılarak mendireklere yerleştirildi.
Liman ve yükleme tesislerinin yapımı Ağustos 1953' de bitirildi. 1950 yılında, Zonguldak limanının yapımı devam ederken, 39.000 m2 olan toplam açık alanda, yükleme ve depolama tesislerinin yapım planlandı. EKİ Etüt-Tesis Müdürlüğü tarafından hazırlanan proje Kömür Rıhtımı, Direk Rıhtımı ve Kargo Rıhtımı bölümlerinden oluşturulmuştu.
Kömür Rıhtımı, Kömür Stok ve Tahmilat Tesislerinin bulunduğu kısımdı. Bu rıhtımın yapım amacı, yeni limanın güney istikametinde kurulmakta olan yeni Lavuardan çıkacak kömürler, yeni liman rıhtımına yanaşacak gemilere doğrudan yükleyebilmekti. 510 metre uzunluğundaki kömür rıhtımı üzerinde aynı anda 3 gemiye her biri 450–550 ton/saat kömür yükleyebilecek kapasitede 3 yükleme vinci yapıldı. Ayrıca yüklemenin yapılamaması durumunda 15.000 m2 açık alan bulunan kömür rıhtımı gerisinde 50.000 tonluk stok sahası oluşturuldu.
Direk Rıhtımı, denizyolu ile gelen maden direklerinin boşaltılıp depolandığı kısımdır. Direk Rıhtımına yapılacak Direk Vinç Köprüsü Jucho firmasına ihale edilmişti. Bu vinç köprüsünün faaliyete geçmesiyle, kömür havzasının en büyük sıkıntılarından biri olan maden direklerinin vapurlardan boşaltılması ve bölgelere nakli işi tamamen halledilmiş olacaktı.
Kargo Rıhtımı, limanın doğu istikametinde 215 m. uzanan kısımdır. Kargo rıhtımına yanaşacak ticaret gemilerinin yüklerini kolaylıkla boşaltmaları ve bu yüklerin rıhtıma kurulacak antrepolara kolaylıkla sevkleri durumu göz önüne alınarak, birisi 5 diğeri ise 15 tonluk olmak üzere iki vincin siparişi Jucho firmasına verildi. Montajlarına 1953 Kasım ayında başlanan bu vinçler 1954 yılı Mart ayında faaliyete geçti. Aralarında 6 metre olan 2 ray üzerinde hareket eden bu vinçler tamamen elektrikle çalışarak Zonguldak limanının büyük bir ihtiyacını karşıladılar.
Bu tesisatın şartnameleri E.K.İ. Etüd-Tesis Müdürlüğü tarafından hazırlandıktan sonra muhtelif firmalara gönderilmiş ve Almanya' nın Mühlen Industri A.G. (MİAG) firmasının teklifi uygun görülerek bu tesisata ait malzemelerin bu firmadan alınması kararlaştırılmış ve satın alma mukavelesi de 20 Ekim 1950 de tarafınca imzalanmıştı. Bu tesisatın montajına 1953 Ekim ayı başında başlanmış olup montaj müddeti 12 ay olarak tespit edilmişti. Tesis 1954 yılı sonunda faaliyete geçti. Zonguldak Limanı modern kömür yükleme ve stok tesisine kavuşmuştu. Liman inşaatı kapsamında Acılık deresinin, Kargo rıhtımı doğrultusunda beton kanal içine alınması işi de vardır.
Bu rıhtımların yapımı sürerken Çatalağzı ve Zonguldak lavuarlarına ait tesisiler, 1950 yılının Ekim ayında İngiliz (Simon Carves) firmasına ihale edildi.
1956'da Çatalağzı lavuarı tamamlandı. Daha sonra da 250'şer ton/saat üç kısımdan oluşan Zonguldak Lavuarı yıkama ünitesi ile 2200 m uzunluğunda (4200 ton/gün) şist bandı ve flatasyon (120 ton/saat) yapıldı. 6 Ağustos 1957'de yeni Zonguldak lavuarı ve yeni Yükleme tesisleri işletmeye açıldı.
Zonguldak deresinin ıslahından ve demiryolu bağlantılarının da kurulmasından sonra, kesintisiz şehir trafiğini ve kesintisiz kömür naklini sağlamak üzere şehrin iki yakasını birbirine bağlayan, İnönü (Fevkani) Köprüsü yapılmasıyla yatırımlar tamamlandı.
Bu yatırımlar sürerken Türkiye'nin ihtiyacı olan kömür sadece Zonguldak Taşkömürü Havzasından karşılandı. Lavuarların ve demiryolu, denizyolu ve karayolu ulaştırma sistemlerinin tamamlanmasından sonra da Türkiye'nin giderek artan taşkömürü ihtiyacının önemli bir bölümü yine Zonguldak Kömür Havzasından karşılandı.
Ekrem Murat Zaman-2018
Zonguldak Nostalji
