Dünya üzerindeki kovid-19 koronovirüs vakalarındaki artışlar sonucu global ekonomilere getirdiği ağır yük her geçen zaman içinde artarken,Uluslararası Finans Enstitüsünün (IIF) yayınladığı “Küresel Borç Monitörü” raporuna göre, yılın üç çeyreğinde küresel borç tutarı 15 trilyon dolar artarak 272 trilyon doların üzerine yükseldi. Rapora göre, 2020’nun üçüncü çeyreğinin sonunda, üçüncü çeyrekte ekonomilerdeki toparlanmanın etkisiy le toplam borç dünyadaki toplam GSYH’nin yüzde 364’e ulaştı.IIF’nin raporunda, küresel borcun, COVID-19 salgınında kamu ve şirket borçlarında keskin bir artışla yıl sonunda 277 trilyon doları bulması ve dünya GSYH’sinin yüzde 365’ine ulaşmasının beklendiği ifade edildi. Enstitünün raporuna göre, toplam GSYH’ ye oranları dikkate alındığında, yılın üçüncü çeyreğinde hane halkına ait borçlar yüzde 49,2’ye (2019’da yüzde 47,1), finansal olmayan şirketlere ait borçlar yüzde 79,6’ya (2019’da 73,7) yükseldi. Aynı dönemde, kamuya ait borçlar yüzde 77,6 (2019’da%69,1) ve banka gibi finansal şirketlere ait borçlar da yüzde 65,6 (2019’da 62,8 oranındaydı) düzeyinde gerçekleşti. Bu arada gelişmekte olan piyasalarda finansal olmayan şirketlerin borçlarının artışıyla yükselen borç seviyesine vurgu yapılan IIF raporunda, Hindistan, Çin, Güney Afrika, Brezilya ve Türkiye gibi gelişmekte olan ekonomilerin hane halkı ve şirketlerin borcunu içeren toplam borcunun bu yılın üçüncü çeyreğinde 76 trilyon doları aştığı bildirildi. Rapora göre, gelişmekte olan piyasaların borcunun GSYH’ye oranı da yüzde 222’den yüzde 248’ye yükseldi. IIF’in raporunda gelişmiş olan piyasalarda 2019’nın sonunda borcun GSYH’ye oranının yüzde 380 olduğu hatırlatılarak, bu oranın yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 432’ye yükseldiğine vurgu yapıldı.
* * *
Diğer taraftan da ABD’nin borcundaki artışa yer verilen raporda, 2019 sonunda 71 trilyon dolar olan ülkenin toplam borcunun bu yıl 80 trilyon dolara ulaştığı belirtildi. IIF’nin borç raporunda, Euro Bölgesi’nin toplam borcunun da 1,5 trilyon dolar artarak 53 trilyon dolara yükseldiği belirtildi.Raporda, Çin’in borç seviyesin deki artışa yer verilerek, geçmiş yıllardan 2011’de ülkenin toplam borcunun GSYH’ nin yüzde 200’ine denk geldiği ve bunun yılın üçüncü çeyreğinde GSYH’nin 3 katını da aşarak yüzde 335’e yükseldiği belirtildi. Söz konusu rapora göre Türkiye’de borçların GSYH’ye oranları dikkate alındığında, yılın üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre hane halkına ait borçlar yüzde 14,7’den yüzde 18’e, finansal olmayan şirketlere ait borçlar yüzde 65’ten yüzde 77,5’e, banka gibi finansal şirketlere ait borç lar yüzde 25,2’den yüzde 28,7’ye ve kamuya ait borçlar da yüzde 32,3’ten yüzde 43’e kadar yükseldi.Özel sektörün dış borçlarının gelişimini inceleyince finans sektörü ile reel sektör arasında açık bir strateji farklılaşması dikkat çekiyor. Finans sektörü 2017’de 114,5 milyar dolar olan uzun vadeli dış borçlarını 2020 Ağustos’ta 70,7 milyar dolara çekerek 43,8 milyar dolar azaltmış. Buna karşın reel sektörde bu eğilim sınırlı kalmış, uzun vadeli borçlarda 104,8 milyar dolardan 91,5 milyar dolara 13,3 milyar dolarlık bir daralma gerçekleşmiş.
* * *
Sonuç olarak, bu dönemde Hazine’nin dolar bazında yüzde 6,4 faizle borçlanması geri ödeme faturasını oldukça kabartırken, şirketler nakit akışlarını hem yurt dışına hem de yurtiçi bankalara olan döviz borçlarını ödemek için tahsis edince yeni yatırımlarla tüm gayretlere rağmen istihdamın artması da zora girdi. Borçlar daki sürdürülebilir durumunun sağlanabilmesi için de Hazine ve Maliye Bakanlığı,Kasım 2020-Ocak 2021 döneminde 77,7 milyar liralık iç borç servisine karşılık, 60 milyar liralık iç borçlanmaya gidecek.Bakanlığın kasım 2020 - ocak 2021 dönemi iç borçlanma stratejisinde, kasım ayında 29,2 milyar liralık iç borç servisine karşılık 10 milyar liralık, aralıkta 12,4 milyar liralık iç borç servisine karşılık 10 milyar liralık, ocakta ise 36,1 milyar liralık iç borç servisine karşılık 40 milyar liralık iç borçlanma yapılması öngörülüyor.Kasım ayındaki iç borçlanmanın 8,3 milyar lirasının piyasadan, 1,7 milyar lirasının kamuya satışlardan, aralık iç borçlanmasının 8,5 milyar lirasının piyasadan, 1,5 milyar lirasının kamuya satışlardan, ocak iç borçlanmasının ise 35,2 milyar lirasının piyasadan, 4,8 milyar lirasının da kamuya satışlardan oluşması bekleniyor. Özetle Kasımda 33,3 milyar liralık, aralıkta 18,6 milyar liralık, ocak 2021'de ise 38 milyar liralık ödeme yapılacak. Bu ödemelerin 12,2 milyar lirası dış borç servisinden oluşacak.Öte yandan, nakit bazlı faiz dışı denge, özelleştirme gelirleri, 2/B satış gelirleri, TMSF'den sağlanan gelirler, devirli/garantili borç geri dönüşleri, kasa banka değişimi ve kur farkı kalemlerini içeren borçlanma dışı kaynakların kasımda 23,3 milyar lira, aralıkta 8,6 milyar lira ve ocak2021'de ise eksi 2 milyar lira olması öngörülüyor.