Son dönemde normalleşmenin konuşulmaya başlandığı bir süreçte Bartın yasakların kaldırılacağı ilk kent olurken, nasıl olduysa İstanbul Valisi de açılmaya hazır olduğumuzu ilan etti. Halbuki, Türkiye’nin vaka sayısı normalleşme için çok yüksek ve illerarası seyahat yasağı olmadıkça, açılan kentlere virüs yeniden tekrar bulaşabilir.ÖrneğinAlmanya’da gevşetilen yasaklar bir haftada Ro yani bulaşma katsayısını 1’in üstüneçekti.Uzmanlarbu kapsamda erken normalleşmeye kaygılı yaklaşırken,vatandaş da öyle görünüyor ki normalleşmeden sonra her şeyi daha da pahalıya tüketecek. Konuyla ilgili yüksek vaka ve ölüm sayılarına rağmen önümüzdeki ay bazı kısıtlamaların kaldırılacağının açıklanmasını değerlendiren uzmanlar henüz çok erken olduğunu söylüyor. Tedbirleri azaltmak bir yana artırmak gerektiğini belirten HASUDER Yöneticisi Prof. Dr. Sarp Üner, testlerde pozitiflik oranının bir ayda yüzde 3,2’den yüzde 6,2’ye yani iki katına çıktığını söyledi. Aşılamada henüz bağışıklık süresinin tamamlanmadığını belirten Türk Tabipleri Birliği (TTB) Genel Sekreteri Vedat Bulut da “TTB olarak 14-28 gün tam kapanma gerektiğini düşünüyoruz. Bu süreçte ekonomik sosyal destek verilmeli, toplumun yüzde 70 oranında bağışıklık kazanması için aşılama hızla tamamlanmalı” değerlendirmesini yaptı.
* * *
Bu arada Ülke genelinde 30’dan fazla şubesi bulunan Happy Moon kafesinin yönetim kurulu başkanı Hüseyin Aymutlu, kafe-restoranların yeniden açıldığında işten çıkarma ve zamların kaçınılmaz olduğunu söylerken;bu defa Covid-19 salgını nedeniyle aylardır kapalı olan, bir süre sadece paket servis verebilen işyerlerinin mart ayında kapasite sınırlamasıyla yeniden açılması gündemde.Bu çerçevede değerlendirmede bulunan Happy Moon yöneticisi şunları kaydetti: “Etten bardağa maliyetler arttı. Şu an bizim tedarikçilerden aldığımız fiyat yüzde 15 artmış. Geçen açılışta mönüye zam yapmamıştık. Piyasa açıldıktan sonra rakamlar oturdu. Yüzde 5-6’da oturdu. Bizim zincir olarak işimiz daha kolay. Sektörün genelinde iki psikoloji var. Maliyet üzerine fiyat yapanlar, piyasa algısına göre zam yapanlar. Zincirler maliyet üzerinden bakıyor. Piyasanın genelinde yüzde 10-15 zam yapılacak gibi görünüyor. Ancak yüzde 35’e yakın mekân açılmayacak. Beni işletmemi devralır mısın, diye arayanlar var. (Martta restoranlar açılır mı, açılmaz mı?) Salgının seyri bunu gösterecek. Ancak kesin olan bir şey var, tüketicinin faturası ağırlaşırken kapanan işletmeler ile olan 2 milyona yakın çalışana olacak.”açıklaması kayda geçti.
* * *
Mamafih özellikle tarım ve hayvancılık sektörlerindeki girdi fiyatlarında en az %25-50 arasında olan fiyat artışlarının olması nedeniyle bu yıl için yıllık buğday ihtiyacının %48’inin ithalat yoluyla karşılanmak zorunda kalınması da işin vahametini açıkça gösteriyor. Bu arada zincir parekendesöktörüne bakıldı ğında;Türkiye’de zincir market sektöründe ilk sırayı A101, BİM ve ŞOK gibi market zincirleri oluşturmaktadır. Bu marketler Türkiye’nin 81 ilinde, tüm ilçelerde, hatta her sokakta faaliyet göstermektedir ve uluslararası raporlara göre dünyanın en hızlı büyüyen şirketleri arasında yer almakta olduğu belirtil mektedir.Rekabet Kurumunca da, hızlı tüketim malları perakendeciliğinde ilk dört teşebbüsün üçünün zincir marketler olduğunu vurgulamaktadır. Buna göre bu marketlerin pazar payları artarken, yerel ve küçük marketlerin pay kaybettiği görülmektedir. Zira bu marketlerde ortalama 5 bin-15 bin çeşit ürün satışa sunulduğu resmi raporlarda yer almaktadır.Bu marketlere ilişkin bir diğer önemli husus, tedarikçilerle yapılan sözleşmelerin haksız rekabet sonucu küçük ve orta ölçekli perakendecileri kapanmaya zorlaması olurken,promosyonlu ürün satışından fiyat artışlarına ürün tedarik sürecinde yaşanabilecek sorunlara kadar hemen her konuda zincir marketler, oluşabilecek tüm ekonomik kaybı haksız ve adil olmayan şekilde perakendecilere zarar vermektedir.
* * *
Sonuç olarak,A101, BİM ve ŞOK marketlerinin pazar payları incelendiğinde; son yıllarda giderek artan şekilde yoğunlaşmakta ve tüm piyasanın yüzde 50’inden fazlasını domine ettiği de artık bilinen bir durum.Rekabet Kurumu’nun bahsi geçen raporunda ‘pazarın son üç yıllık seyrine bakıldığında BİM’in açık ara pazar lideri olduğu görülmekte ve 2017 yılında BİM’den sonra ikinci oyuncu konumunda olan Migros’un bu yıldan sonra A101’in gerisinde kaldığı’ ifade edilmektedir. A101’in 2020 yılı sonu itibariyle 10 bin 1 marketi, 60 bin çalışanı ve 600’ün üzerinde tedarikçisi bulunmaktadır. Bu sektördeki istih dam verilerine bakıldığında;Perakende Ticaret Faaliyet Kolunda SGK Ekim 2020 verilerine göre toplam istihdam sayısı 1 milyon 376 bin 345 kişi olarak görülmektedir. Üç büyük zincir market; A 101, BİM ve ŞOK marketler zincirinde toplam istihdam sayısı ise 141 bin civarında yer almaktadır. A 101 Marketler zinciri yaklaşık 60 bin, ŞOK marketler zincirinde 30 bin, BİM 51 bin kişi istihdam etmektedir. Üç büyük zincir marketin toplam istihdam sayısı, perakende sektöründeki istihdama oranı %10 seviyesindedir. Zincir marketlerde çalışanların ücretleri genel olarak asgari ücretin bir miktar fazlasıdır.