Esas olarak, yeni bir influenza A virüsü tanımlandıktan ve kişiden kişiye sürekli bir şekilde yayıldıktan sonra, halk sağlığı yetkilileri pandeminin etkisini veya pandeminin ne kadar “kötü” olacağını belirlemek için Pandemi Şiddet Değerlendirme Çerçevesini (PSAF) kullanır.Bir pandeminin yaygınlaşma yönündeki etkisini belirlemek için pratikte kullanılabilecek iki ana faktör vardır. Birincisi klinik şiddettir veya enfeksiyonla ilişkili hastalığın ne kadar ciddi olduğudur. İkinci derecede faktör bulaşıcılıktır veya pandemik virüsün kişiden kişiye ne kadar kolay yayıldığıdır. Birleştirilen bu iki faktör, CDC'nin pandemi sırasında belirli bir zamanda hangi eylemleri önerdiği konusunda karar vermek için kriter olarak kullanılır. Çerçeve iki bölüme ayrılmıştır. İlk bölüm, bir pandemi sırasında erken gerçekleşen ilk değerlendirmedir.Şu anda, ülke çapında ceplerde veya belirli topluluklarda etkinlik tespit edilebilir, bu nedenle pandemik virüs hakkında bilgi ve anlayış dolayısı ile sınırlı olacaktır. Mevcut bilgileri inceleyerek CDC, pandeminin potansiyel etkisinin bir ön değerlendirmesini üretebilir (örneğin, düşük ila orta derecede bulaşabilirlik ve orta ila yüksek klinik şiddeti). Bununla birlikte, pandemi geliştikçe ve daha fazla bilgi elde edildikçe bu değerlendirme zamanla değişebilir.
İkinci bölüm veya rafine değerlendirme,daha fazla bilgi mevcut olduğunda pandemide asıl olarak puzzl parçaları birleştirilerek resmin gerçek şekildeki görüntüsü çıkarılır.Bu ek bilgi, paktın yaş grubuna göre ayrışarak değerlendirilmesi de dahil olmak üzere pandemik etkinin daha rafine ve doğru bir resmini sunmaya yardımcı olur. Bu değerlendirmelerin sonuçları, geçmiş pandemilerle (hatta örn.mevsimsel grip salgınları) karşılaştırılabilir ve pandeminin potansiyel etkisinin çok hızlı bir şekilde karşılaştırmalı görüntüsünü oluşturur. Örneğin, PSAF kullanılarak, 1918 pandemisi, çok yüksek bulaşıcılığa ve çok yüksek klinik şiddete sahip olanlarla karakterize edilebilirken, 2009 H1N1 pandemisi, genel popülasyon için orta derecede bulaşıcılığa ve klinik şiddete sahip olan olarak karakterize edilebilir. Sonuçlar, halk sağlığı uzman yetkililerinin ve sağlık profesyonellerinin zamanında ve bilgili kararlar almasına ve uygun önlemleri almasına yardımcı olur.
* * *
Diğer taraftan Covid-19 pandemisi yönünden üç dayanak noktası bulunmaktadır.Öyle ki salgınla mücadele için birincisi halk sağlığı uzmanlığı, ikincisi koruyucu uzman hekimlik ve üçüncüsü de klinik teşhiş-tanı ve tedavi aşamasının bütünleşik olarak çok iyi aktif durumda olması gerekmekte olup;zaten sağlık çalışanlarımız bu hizmeti özveri ile yerine getirmektedir. Bu arada pandeminin hızlı yayılımının önüne geçilebilmesi için de erken tanı teşhis 50.000 olabilirse 100.000 gibi) hızlı kullanılarak agresif bir yöntem izlenmeli;pandemi bulaşan kişiler geciktirilmeden derhal karantina uygulamasına alınmalıdır.Bunun yanında öteden beri alınan tüm tedbirlere rağmen halen gevşek uygulama olduğu,bu yönde bir takım uyumsuzluk durumları gözlemlendiği veçhile kurallar bütünü ile sosyal izolasyonun katı bir şeklide uygulanmak suretiyle pandeminin çok hızlı yayılmasına alt yapı oluşturan tüm zaaf halkası temel faktörlerin güçlü bir şekilde ortadan kaldırılması esas alınmalıdır. Örneğin Güney Kore ve Çin ile Almanya misalleri en yakın dönem başarı kriteri şeklinde örnek olarak gösterilebilir.
* * *
Sonuç olarak,pandemi ile mücadelede halk sağlığı ayağının güçlü bir duruma getirilebilmesi için de;sosyal izolasyon çerçevesine alınan kesimlerin doğru beslenme ile yaşama tutunabilmelerinin sağlanması yanında morallerini yüksek tutulmasına yönelik salgının en kısa zamanda tamamen absorbe edilmesi gerçekleştirilinceye kadar gerekirse yüksek enflasyon gibi zor şartlara rağmen açık finansman uygulanarak bu kesimlerin ekonomik açıdan nakdi tarzda desteklenmeleri de esas alınmalıdır. Çünkü salgının önüne geçilmesinde en güçlü dayanak noktalarından birisi de toplum sağlığı yönünden halkın dayanıklılığının ve direncinin moral destek verilerek daha da güçlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.Diğer bir en önemli konu ise;pandemik olgu Covid-19 vakalarının çok hızlı yayılmasında esas teşkil eden unsurların önlem almada yaşanan çeşitli zafiyet ve gecikmeler sebebiyle halen hızını devam ettirmekte,dolayısı ile bu durum mücadele azmine ciddi şekilde zarar vermektedir. Bu sebeple söz konusu zafiyet ve gecikmelerin bir daha yaşanmaması açısından toplumsal anlamda üretim dışında kalan bütün kesimlerin aşamalı şekilde sosyal izolasyon kapsamına alınması olduğu kadar; pandeminin yayılma hızının önünün mutlak şekilde kesilmesi için bu söz konusu sosyal izolasyonun çok iyi şekilde disipline edilmesi de önem taşımaktadır. Bu arada da uygulama açısından İngiliz Atasözünü hatırlatmakta yarar var;
”discipline,discipline,discipline”(disiplin,disiplin,disiplin)
KAYNAK: CDC Centers for Disease Control and Prevention