Son gelinen noktada Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK)tarafından geçtiğimiz eylül/2019 ayına ait 9,28 lık enflasyon oranı açıklama sı sonrası TÜİK’in eylül ayı enflasyon verilerindeki iyimser tab loyu ekonomistler inandırıcı bulmadığı gibi,halkın yaşadığı enflas yon oranının daha ciddi boyutlarda olduğunu belirtiyorlar.Bu kap samda açıklamada bulunan ekonomist Uğur Civelek;” Eylül ayın da 0,99’luk bir artış var. Alt detaylara baktığımızda eylül ayında gıdada 0,6 düşüş, giyim ve ayakkabının sadece yüzde 2 yükselme si, yeni sezon ürünlerinin ve sene başından bu yana fiyatların geri liyor olması normal değil. Paketlenmiş ambalajlı işlenmiş ürünler de gramaj, kalite farklı. Hâlâ fiyat alınan marketler gıda maddele rini halden geliş fiyatına göre zararına satış yapıyor. Bunlar gene li temsil eden fiyatlar değil. Fiyat alınan yerlerde siyasi baskı var. TÜİK bunları göz önünde bulundurmalı. Vatandaş şüphe etmekte çok haklı. Çünkü kendisi enflasyonu yaşayarak biliyor. Evet enf lasyon baz etkisiyle tek haneye düşmüş ama kimse ilgilenmiyor bunlarla. Açıklanan YEP büyümeye öncelik veriyor. Bu nedenle enflasyonu kontrol altında tutmaları mümkün değil. Enflasyon ko nusunda iyimser olmak çok zor. Enflasyon tek hanelerde kalmaya cak.”değerlendirmesini yapıyor.Gerçekte sepetin kapsamı ve ağır lık yapısının her yıl güncellenmesinde kullanılan hanehalkı bütçe anketi, kurumsal nüfus bireysel tüketim harcamaları anketi, yaban cı ziyaretçiler harcama anketi ve otomobil, otoban geçiş, şehirler arası tren, cep telefonu görüşme ücreti, internet, özel televizyon aidatı, gazete ve dergi ücretleri gibi mal ve hizmetler için idari ka yıtlardan elde edilen harcama ve ciro bilgileriyle işlem yapılırken, TÜİK’ten yapılan son açıklamaya göre 2019 yılı boyunca TÜFE’ nin belirlenmesi için 28 bin 711 işyeri ve 4 bin 274 konuttan her ay 544 bin 256 adet fiyat derlemesiyle oranlar belirlenmiş olacak.
* * *
Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi, davranış sal iktisat ve finansal okuryazarlık uzmanı Doç. Dr. Devrim Dum ludağa göre aylık enflasyon oranının tespitinde;”enflasyon oranı endekslerinin tek tek ürün fiyatlarındaki değişimi göstermek yeri ne daha kolay ve kullanışlı olan “genel eğilim”le ilişkili bulunan Sepetteki ürünlerin aynı sıklıkta ve miktarda kullanılmadığını ha tırlatan Dumludağ, TÜİK’in bir ağırlıklandırma yaptığını, hangi ürünler daha çok tüketiliyorsa (gıda, ulaşım, kira gibi) onların pa yının daha yüksek olduğunu belirtiyor. Burada TÜİK’in TÜFE için açıkladığı ana harcama gruplarının sepetteki ağırlığına bak makta fayda var. Buna göre 2003 yılı (100) temel yıl alındığında TÜFE için 2019 yılı ana grup ağırlıkları:
|
Ana harcama grupları |
Aralık 2018 |
2019 için belirlenen ağırlık |
|
Gıda ve alkolsüz içecekler |
23,03 |
23,29 |
|
Alkollü içecekler ve tütün |
5,14 |
4,23 |
|
Giyim ve ayakkabı |
7,21 |
7,24 |
|
Konut |
14,85 |
15,16 |
|
Ev eşyası |
7,66 |
8,33 |
|
Sağlık |
2,64 |
2,58 |
|
Ulaştırma |
17,47 |
16,78 |
|
Haberleşme |
3,91 |
3,69 |
|
Eğlence ve kültür |
3,39 |
3,29 |
|
Eğitim |
2,67 |
2,40 |
|
Lokanta ve oteller |
7,27 |
7,86 |
|
Çeşitli mal ve hizmetler |
4,76 |
5,15 |
TÜFE’de aylık olarak fiyatları en çok artan ürünler listesinin nere deyse tamamı gıda ürünlerinden oluşuyor. Buna göre gıda grubunun bir aydaki fiyat artış oranı yüzde 6,43, yıllık artış ise yüzde 30,97. Böylece gıda enflasyonu aylık bazda 2003’ten bu yana en yüksek se viyeye çıkmış oluyor.
* * *
Sonuç olarak, son iki yılda gıda ve barınma harcamalarında ortaya çıkan çok yüksek artışlar yoksulun enflasyonunu olumsuz etkilerken, uluslararası petrol fiyatlarındaki yükseliş ile Türk Lirasının maruz kaldığı büyük değer kaybı sonucu ulaştırma harcamalarındaki yük sek artış zengin enflasyonunu olumsuz etkilemiştir. Nispeten lüks mal ve hizmetler türündeki diğer harcamalardaki artışlar da eklenin ce en yüksek gelirli yüzde 20’lik kesimin enflasyonu ile en düşük ge lirli yüzde 20’lik kesimin enflasyonları arasında 2017 öncesi döne min aksine belirgin bir fark oluşmamıştır. Bu bulgu yüksek enflasyo nun dar gelirlilerin mutfağında ve barınağında “yangın” çıkarmadığı ya da çıksa bile zenginin de bir o kadar enflasyon yangınına maruz kaldığı anlamına gelmemektedir. 2018 yılında gerçekleşen yüksek tüketici enflasyonu reel ücretleri düşürürken, azalan milli gelir ve ar tan işsizlik ortamında düşük gelirli kesimde kullanılabilir reel gelir ler erozyona uğramıştır.Mamafih TÜİK’in aylık enflasyon verileri nin hesaplanmasında esas aldığı enflasyon sepetindeki tüketim mad deleri içinde fiyatı genellikle sabit kalan ya da çok az değişime uğra yan kalemlerin ağırlık oranlarının arttırılırken;fiyatı daha fazla yük selen kalemlerin ağırlıklarının azaltıldığı konusundaki yaygınlaşan iddiaların ise doğruluğu halen teyid edilememiştir.Fakat TÜİK'ten yapılan açıklamaya göre, 2003=100 TÜFE zincirleme Laspeyres endeks olarak hesaplanırken, bu kapsamda TÜFE hesaplamalarında kullanılacak endeks sepeti ve ağırlıklar her yıl güncellendiği; TÜFE mal ve hizmet sepeti oluşturulurken hanehalkı bütçe anketi (HBA) kullanılıp, HBA sonuçlarına göre toplam harcama içerisinde 1/1000' den daha fazla ağırlık alan tüm maddeler endeks sepeti kapsamına alınarak, HBA verilerinin yanı sıra kurumsal nüfus bireysel harcama anketi, yabancı ziyaretçiler harcama anketi ve otomobil, otoban geçiş, şehirlerarası tren, cep telefonu görüşme ücreti, internet, özel televizyon aidatı, gazete ve dergi ücretleri gibi mal ve hizmetler için idari kayıtlardan elde edilen harcama ve ciro bilgileri de sepetin kapsamı ve ağırlık yapısının her yıl güncellenmesinde kullanılarak işlem yapıldığı da bu kapsamda alınan bilgiler arsındadır.
