Alınan bilgilere göre Ağustos/2020 ayından gelen anket verileri, ekonominin hem üretim hem de tüketim tarafında güvenin düştüğüne değinilirken, faaliyetin ise yavaşladığını işaret ediyor. Ekonomide Haziran-Temmuz aylarında ivme kazanan hareketlilik, Ağustos’ta yavaşlamış durumda. Esas itibarıyla bu durgunluğun devamı halinde eğer kovid-19 koronovirüs pandemi vakaları ile eşleşmesi halinde eylül ayının kritik geçme ihtimali olasılığı da fazla görünüyor. Bu kapsamda BloombergHT’de Ağustos nihai tüketici güven endeksi anketi hakkında yer alan açıklamaya göre; Bloomberg HT Tüketici Güven Endeksi Ağustos ayında bir önceki aya göre yüzde 16,83 düşerek 74,79 değerini aldığına değinilirken, Endeksin detaylarına bakıldığında, tüketicinin hem mecut durum algısında hem de geleceğe ilişkin beklentilerinde gerilemeler izliyoruz. Bu gerilemenin arkasında üç faktörün öne çıktığını düşünüyoruz. Birincisi, finansal piyasalarda yaşanan olumsuz seyir görünüyor. Son haftalarda döviz kurları ve faizlerdeki yükseliş ile hisse senedi piyasasında sert düşüş yaşandı. İkincisi, Covid-19 vaka sayılarının tekrar artış eğilimine girmesi olurken; Üçüncüsü, jeopolitik gelişmeler şeklinde açıklama getirilmiştir.
* * *
Bir önceki gelişmeler dikkate alındığında Bloomberg HT Tüketici Beklenti Endeksi’nin bir önceki aya göre yüzde 9,95 gerileyerek 82,04 değerini aldığını izliyoruz. Diğer taraftan, içinde bulunduğumuz dönemin dayanıklı tüketim malları ile otomobil ve konut alımı için uygunluğunu ölçmeye çalışan Bloomberg HT Tüketim Eğilimi Endeksi ise yüzde 21,40 gerileyerek 64,83 değerini almış olduğu izlenirken; yorumu ise bulunduğumuz olağanüstü dönemin yarattığı belirsizliğin etkisini, beklentiler üzerinde ve endeksin seyrinin net bir şekilde belirginleştiğini görüyoruz.Bu arada müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) Satınalma Müdürleri Bileşik Endeksi (SAMEKS), ağustosta önceki aya göre 4,9 puan azalarak 50,6’ya geriledi. MÜSİAD tarafından hazırlanan SAMEKS’in Ağustos 2020 sonuçları açıklandı. Buna göre, mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış SAMEKS Bileşik Endeksi ağustosta önceki aya göre 4,9 puan azalarak 50,6’ya indiği kayda geçti. Bu dönemde endekste gözlenen ivme kaybında, hizmet sektörü endeksinin 8,5 puan birden azalarak 47,5 seviyesine gerilemesi etkili oldu.
* * *
Öte yandan mevcut 50 referans değerinin üzerindeki seyrini sürdürmesine karşın sanayi sektörü endeksinde de 4,6 puan gerileme yaşandı. Hizmet sektörüne ilişkin girdi alımlarında gözlenen ivme kaybının iş hacmine olumsuz yansıdığı gözlenirken, sanayi sektörünün hız kaybında ise yeni siparişlerde gerçekleşen daralmanın etkili olduğu da ortaya çıktı.Diğer taraftan önceki aya göre 4,9 puan azalmasına karşın 50 referans değerinin üzerindeki seyrine devam eden SAMEKS, yılın üçüncü çeyreğine yönelik pozitif sinyaller vermeyi sürdürürken, zayıf geçen turizm sezonu nedeniyle, hizmet sektörü yeterince ciro yapamadı. İstihdam kazançları yaz aylarında sınırlı kalmış olacak. Herhalde bu yüzden hükümet geçici işsizlik ödeneklerini 2 ay daha uzattı. Mevduat ve kredi faizlerdeki yükseliş de işletme sermayesi ihtiyacı ve tüketim malları satışlarını vurabilir. TL’nin Temmuz-Ağustos’ta %10’a varan değer kaybı enflasyona Eylül’de de iyice yansıyarak satın alma gücünü daha da azaltması söz konusu olabilir.
* * *
Sonuç olarak, yaz sezonu itibarıyla zayıf geçen turizm sezonu nedeniyle, hizmet sektörü yeterince ciro yapamadı. İstihdam kazançları yaz aylarında sınırlı kalmış olacak. Herhalde bu yüzden hükümet geçici işsizlik ödeneklerini 2 ay daha uzattı. Mevduat ve kredi faizlerdeki yükseliş de işletme sermayesi ihtiyacı ve tüketim malları satışlarını da vurabilir. TL’nin dolar döviz kurundaki dalgalanmadan kaynaklı Temmuz-Ağustos’ta %10’a varan değer kaybı enflasyona Eylül’de iyice yansıyarak satın alma gücünü azaltacak gibi gözüküyor. Mamafih asıl sıkıntının odaklandığı belirsizlikle ilgili olarak en zor sınav ise kovid-19 salgını. Pazartesi akşamı 1.600’e dayanan yeni hasta sayısı resmi verilere göre dahi virüsün kontrolden çıktığı yönünde yorumlara yol açtı. Böylece Eylül ayı içinde yeni sokağa çıkma ve diğer kısıtlamaların ilan edilmesi şart hale geldi. Bu uygulamaların geldiği nokta ise üretimi kısmen, ancak ev-dışı tüketimi de zamanla önemli ölçüde frenleyecek bir görünüm olasılığını arttırıyor. Önlem olarak ise arz-talep dengesinin üretim yoluyla sağlanabilmesi açısından kovid-19 koronovirüs vakalarının en asgari düzeye düşürülmesine yönelik 65 yaş altı 20 yaş üstü her şekilde taşıyıcı durumundakilerin tespiti için hızla olabilecek en yüksek sayıdaki günlük 150 bin-200 bin arası PCA testlerinin yapılması sağlanarak; çok süratli bir şekilde bulaş pozisyonun daki kişilerin toplumdan soyutlanarak karantinaya alınmasın da da büyük yarar bulunmakta olup; karantinaya alınanların da disiplin içinde çok sıkı takip edilmesi gerekmektedir.
