Zonguldak ve yöresi 19. Yüz yıla kadar çeşitli dinlerden toplulukların birlikte yaşadığı bölgeler olarak bilinir. Bunar arasında Rumlar ve Ermeniler başka gelir. Özellikle Bartın ve Devrek ile Karabük-Safranbolu yöreleri yabancı kültürlerin yoğunlaştığı bölgelerdir. Bunların dini yapılar olarak kalan izleri hala mevcuttur ve bir kısmı korunmaktadır. Kiliselerin büyük bir kısmı ise camiye dönüştürülmüştür.
BARTIN
Aya Nikolas Kilisesi: 1319 yılında Bartın merkezinde yaptırılan ve 1936 yılından itibaren bir süre elektrik santralı olarak kullanılan bu tarihi yapı, 1955 yılında restore edilmiş olup, kültür evi olarak hizmete açılmıştır.
Fatih Camisi (ESKİ KİLİSE)- AMASRA: 9. yy.da Amasra Kalesi içinde yapılmış eski bir Bizans Kilisesidir. Amasra'nın fethi sırasında 1460 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından camiye çevrilmiştir. Dönemin tüm yapı özelliklerini taşıyan yapının Narthex (İlk Cemaat) bölümü ve Ambon (Lapsis) çıkıntısı sonradan mekana katılmıştır. 19x11 m boyutlarındaki cami, 1887 yılında dört duvarı dışında mekanı örten ve yer yer yıkılma tehlikesi gösteren beşik tonoz örtüsü kaldırılmış, ahşap tavan ve çatı yapılarak büyük bir onarımdan geçirilmiştir.
Kültür Evi (ESKİ CHAPEL) - AMASRA: Amasra kalesi içinde, eski bir (küçük kilise) Chapel iken 15. Yy. da Mescide dönüştürülmüş, 1930 yılında ibadete kapatılmıştır. 2002 yılında restore edilerek Kültür Evi olarak hizmete açılmıştır. 9. Yy. da çok itinalı bir tuğla-taş örgü sistemi ile yapılan Chapel, 11 X 7 m. boyutlarındadır. AmbonTonozu'nda "İsa Peygamber'in Göğe Yükselişi" (Ascension) sahnesini hatırlatan izler; Ambon, Narthex ve duvarlarının ise, renkli ve dinsel konulu duvar resimleri (Fresko) ile süslüdür. Ancak, Freskolar zamanla tahribata uğramıştır.
KüçüktepeMartyrıumu- AMASRA: Uzun yıllar Roma ve Bizans yönetiminde kalan Amasra'nın, Ereğli ile birlikte Hıristiyanlığın gizlice örgütlendiği ve M.S. 1.Yy. sonları ile 2.Yy'da bütün İmparatorlukta etkisi hızla yayılan Hıristiyanlığın hayli taraftar bulduğu ilk yerlerden olduğu söylenmekte, 9.yy'da Kırım'la ilişkisi bulunan etkin bir Başpiskoposluk merkezi olduğu bilinmektedir. Amasra'da yaşayan ve 1.Yy'da Hıristiyanlığı ilk yaymaya çalışan Pontus'lu Rahip Iakintos; 711 yılından sonra Hora ve Ayasofya kiliselerinde dualarla anılan Kyros; 8.yy'da İkonoklast Yorgi Georgios; Hıristiyan inançları bakımından, dönemlerinde ruhani meclis tarafından "Aziz" ilan edilerek öldürüldükleri yerler, sığındıkları mağaralar ve mezarları kutsanan ilk Hıristiyanlardır. Bugün, Amasra'yı ziyaret edenler; kutsanan yerlerden Iakintos ve Kyros'un mezarının bulunduğu Küçüktepe yamaçlarına, Georgios'un inzivaya çekildiği yer olarak bilinen Büyüktepe mağarasına, Amasra Kilisesine (bugünkü Fatih Camii) yakın ilgi göstermektedirler.
KARABÜK
Ulu Camii (St. Stefanos Kilisesi); Karabük’ün Safranbolu İlçesi, Kıranköy Mahallesi, Ulu Cami Sokak üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım sağlanmaktadır.
Araştırmacılar tarafından “HagiosStephanos Kilisesi, Aziz Stephanos Kilisesi, Aziz Stefan Kilisesi, Aya Stefanos, Rum Kilisesi, Büyük Kilise, Sen Stefan, St. Stephen, Stefan Kilisesi” gibi çeşitli isimlerle anılan HagiosStephanos Kilisesi’nin özgün ismine ve yapım tarihine ilişkin, günümüze gelebilmiş üç inşa kitabesi bulunmaktadır. Kitabelerin dışında herhangi bir dönem kaynağı ya da yazıt tespit edilememiştir.
İskalyon Mektebi (Safranbolu) Safranbolu ilçesinde 1870 yılında yapılan ve sırasıyla kilise külliyesi, askeri depo ve marangozhane olarak kullanılan İskalyon Mektebi’nde 2013 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından başlatılan restorasyon çalışmalarında sona yaklaşıldı. Mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait olan ve 2013 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığınca kiralanan yapıda başlatılan restorasyon çalışmaları neticesinde tarihi mektep şehrin tarihi dokusundaki yerini alacaktır.
Karabük Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Hizmet Binası olarak kullanılacak planlan İskalyon Mektebi’nin restorasyon çalışmaları Eylül ayında tamamlanması hedeflenmektedir.
ZONGULDAK
Aya Sofya Kilisesi – (Ereğli)Roma İmparatoru 2. Theodosius döneminde Karadeniz Ereğli’de inşa edilen Aya Sofya, ülkedeki 9 Ayasofya Kilisesi’nden biri olan tarihi yapı 700 seneden fazla zamandır camii olarak hizmet veriyor ve adı da Orhangazi Camii.
Kozlu’da yıkılan Tarihi Kilise…Kozlu ilçesi Merkez mahallesinde bulunan kilise, Zonguldak’ta yaşayan yabancı maden sahiplerinden Hıristiyan Ortodoks cemaatine aitti. 19 yüzyılın sonlarına doğru inşa edildiği anlaşılan, Kozlu İmam Hatip Lisesinin hemen yanında bulunan kilisenin yeniden restorasyonu için Karabük Tabiat Varlıkları Koruma Kurulundan onay beklendiği belirtilmişti. restorasyonu için çalışmalara başlanılmıştı, en son okul olarak hizmet veren tarihi kilise 2014 yılında dönemin belediyesi tarafından tehlike arz ediyor gerekçesi ile yıkıldı...
(Derleyen- Virda Şahin)
